Trái phiếu là gì? Đặc điểm? Có nên đầu tư? Đầu tư thế nào mới hiệu quả?

Trong thị trường chứng khoán, chúng ta thường quen thuộc với cổ phiếu hơn là trái phiếu. Nhưng thực ra trái phiếu cũng là trong những hình thức đầu tư hiệu quả cao nếu biết đầu tư đúng cách. Vậy trái phiếu thực sự là gì? Có đặc điểm như thế nào? Có nên đầu tư trái phiếu hay không? Đầu tư trái phiếu như thế nào mới hiệu quả? Bài viết này sẽ trả lời cho mọi sự thắc mắc của bạn!

1. Trái phiếu là gì?

Trái phiếu (Bonds) được định nghĩa là 1 loại chứng khoán. Về mặt tính chất có nhiều điểm tương đồng với khoản cho vay có kỳ hạn. Trái phiếu khẳng định nghĩa vụ của người phát hành (người vay tiền) cần trả cho người nắm giữ trái phiếu (người cho vay). Khoản tiền gốc, lãi và thời gian trả lãi trái phiếu thường sẽ được ấn định cụ thể từ đầu.

2. Đặc điểm của trái phiếu

• Bất cứ cá nhân hay doanh nghiệp hoặc chính phủ đều có thể mua trái chủ hoặc trái phiếu.
• Người cho nhà phát hành trái phiếu vay tiền gọi là trái chủ. Trái chủ không chịu trách nhiệm nào về hiệu quả sử dụng vốn vay từ người vay. Nhà phát hành có nghĩa vụ thanh toán số nợ như đã cam kết trong hợp đồng cho vay.
• Người phát hành trái phiếu có thể là doanh nghiệp, một tổ chức chính quyền công như: chính quyền, kho bạc nhà nước,…
• Trái phiếu đem lại nguồn thu là tiền lãi, cố định thường kỳ và không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh.
• Bản chất của trái phiếu là chứng khoán nợ. Khi công ty bị phá sản, giải thể thì cổ phần công ty phải thanh toán cho những người nắm giữ trái phiếu trước. Sau khi trả nợ trái phiếu thì cổ phần mới được chia cho những cổ đông.

3. Phân loại trái phiếu

Việc phân loại trái phiếu sẽ theo các đặc điểm của trái phiếu khác nhau như: Người phát hành, lợi tức, hình thức, tính chất trái phiếu, mức độ đảm bảo thanh toán.

3.1. Phân loại theo người phát hành

Trái phiếu của doanh nghiệp

Là các trái phiếu được doanh nghiệp nhà nước, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần phát hành nhằm tăng vốn hoạt động. Trái phiếu của doanh nghiệp có nhiều loại và đa dạng.

Trái phiếu của Chính phủ

Nhằm đáp ứng được nhu cầu chi tiêu của Chính phủ. Chính phủ phát hành trái phiếu với mục đích huy động tiền nhàn rỗi trong dân, các tổ chức kinh tế –  xã hội. Chính phủ được xem là Nhà phát hành có uy tín nhất trên thị trường. Vì vậy, trái phiếu Chính phủ được xem là loại chứng khoán rủi ro ít nhất.

Trái phiếu của các tổ chức tài chính, ngân hàng

Các tổ chức này có thể được phát hành trái phiếu nhằm tăng thêm vốn hoạt động.

3.2. Phân loại lợi tức trái phiếu

Trái phiếu có lãi suất biến đổi (gọi là lãi suất thả nổi)

Là loại trái phiếu mà lợi tức sẽ được trả trong những kỳ có sự khác nhau. Và được tính theo 1một lãi suất có sự biến đổi theo lãi suất tham chiếu của trái phiếu.

Trái phiếu có lãi suất bằng không

Loại trái phiếu mà người mua không nhận được lãi. Nhưng được mua với mức giá thấp hơn so với mệnh giá (mua chiết khấu) và được hoàn trả bằng mệnh giá khi trái phiếu đó đáo hạn theo quy định.

Trái phiếu có lãi suất cố định

Loại trái phiếu mà lợi tức được xác định dựa theo tỷ lệ phần trăm (%) cố định tính theo mệnh giá.

3.3. Phân loại theo mức độ đảm bảo thanh toán của người phát hành

Trái phiếu bảo đảm

Người phát hành sử dụng một tài sản có giá trị làm vật bảo đảm cho việc phát hành. Khi nhà phát hành mất khả năng thanh toán thì trái chủ có quyền thu và bán tài sản đó để thu hồi lại số tiền mà người phát hành còn nợ lại. Trái phiếu bảo đảm thường gồm vài loại chủ yếu sau:

• Trái phiếu có tài sản cầm cố
  Loại trái phiếu đảm bảo bằng việc người phát hành cầm cố một bất động sản nhằm đảm bảo thanh toán cho trái chủ. Thường giá trị tài sản cầm cố sẽ lớn hơn tổng số mệnh giá của các trái phiếu phát hành nhằm bảo vệ quyền lợi cho trái chủ.
• Trái phiếu bảo đảm bằng chứng khoán ký quỹ:
  Loại trái phiếu được đảm bảo bằng việc người phát hành thường là đem ký quỹ số chứng khoán chuyển nhượng mà mình sở hữu để làm tài sản đảm bảo.

Trái phiếu không bảo đảm

Loại trái phiếu phát hành không có tài sản làm vật đảm bảo mà chỉ được bảo đảm bằng uy tín của người phát hành trái phiếu.

3.4. Phân loại dựa vào hình thức trái phiếu

Trái phiếu ghi danh

Loại trái phiếu có ghi tên của người mua và trong sổ sách của người phát hành theo đặc điểm của trái phiếu.

Trái phiếu vô danh

Loại trái phiếu không ghi tên của người mua và trong sổ sách của người phát hành. Trái chủ là người được hưởng quyền lợi từ trái phiếu vô danh.

3.5. Phân loại dựa vào tính chất trái phiếu

Trái phiếu có quyền mua cổ phiếu

Loại trái phiếu có kèm với phiếu cho phép trái chủ được quyền mua số lượng nhất định cổ phiếu của công ty.

Trái phiếu có thể mua lại

Loại trái phiếu cho phép nhà phát hành có quyền mua lại một hoặc toàn bộ trước khi trái phiếu đến hạn thanh toán.

Trái phiếu có thể chuyển đổi

Loại trái phiếu của công ty cổ phần mà trái chủ có quyền chuyển sang cổ phiếu của công ty đó. Việc này được quy định cụ thể về tỷ lệ, thời gian khi mua trái phiếu.

4. Đầu tư trái phiếu là gì?

Đầu tư trái phiếu là việc thực hiện một giao dịch giữa người cho vay là người mua trái phiếu và người vay là đơn vị phát hành trái phiếu. Đơn vị phát hành có trách nhiệm thanh toán khoản nợ cho trái chủ theo cam kết trong hợp đồng vay.

5. Những điều cần biết khi đầu tư trái phiếu

5.1. Những ưu nhược điểm khi đầu tư trái phiếu

Ưu điểm

• Lãi suất không phụ thuộc vào công việc kinh doanh phát triển hay thua lỗ của doanh nghiệp, doanh nghiệp phải trả đủ số tiền lãi cho trái chủ.
• Mang lại thu nhập lãi đều đặn, định kỳ cho nhà đầu tư, không chịu ảnh hưởng từ diễn biến thị trường (trừ khi nhà đầu tư muốn bán trái phiếu trước ngày đáo hạn). Nhà đầu tư chỉ bị mất vốn nếu doanh nghiệp mất khả năng trả nợ và tài sản bảo đảm của trái phiếu mất giá trị.
• Tính thanh khoản cao hơn tiền gửi tiết kiệm (có thể mua bán nhanh chóng thông qua đại lý chuyển nhượng).
• Đầu tư vào trái phiếu rủi ro trong tiền lãi và việc mất tiền là không lớn.
• Trái phiếu có loại được miễn thuế thu nhập.

Nhược điểm

• Nhiều công ty không có chương trình tái đầu tư từ lãi suất trái phiếu.
• Mệnh giá trái phiếu biến động mạnh.

5.2. Tại sao trái phiếu lại được doanh nghiệp ưa chuộng?

• Giảm phụ thuộc vào nguồn vốn vay ngân hàng, đặc biệt là vốn dài hạn.
• Chi phí huy động vốn trong nhiều trường hợp thấp hơn so với chi phí vay ngân hàng tùy kỳ hạn.
• Hình ảnh và danh tiếng của doanh nghiệp đối với các nhà đầu tư được nâng cao nhờ hiện diện trên thị trường trái phiếu.
• Tại thị trường Việt Nam, các nhà đầu tư vẫn còn thận trọng với các loại hình trái phiếu doanh nghiệp. Bởi họ còn e ngại với những lý do như: tính minh bạch của doanh nghiệp chưa cao, thông tin về tổ chức phát hành và các đợt phát hành còn thiếu, các cơ chế bảo vệ nhà đầu tư còn yếu khiến cho quy mô, tốc độ phát triển của thị trường còn chưa được như kỳ vọng,…

5.3. Rủi ro khi đầu tư trái phiếu gồm những gì?

Sau đây sẽ là một số rủi ro khi mua trái phiếu:

Về lãi suất

Lãi suất và mệnh giá trái phiếu có quan hệ trái ngược nhau. Tức là giá trái phiếu tăng thì lãi suất sẽ giảm. Nếu lãi suất trái phiếu đang tăng lên, nhà đầu tư sẽ bỏ những trái phiếu có lãi suất thấp và đây là lý do làm mệnh giá trái phiếu giảm xuống.

Về tái đầu tư

Nguyên nhân của việc tái đầu tư này là do lãi suất giảm và có thể thu hồi trái phiếu thì tổ chức phát hành sẽ mua lại. Tổ chức phát hành trái phiếu có thể mua lại trái phiếu trước thời điểm đáo hạn. Người có trái phiếu nhận được tiền thanh toán gốc có giá trị cao hơn không đáng kể so với mệnh giá.

Về lạm phát

Nhà đầu tư trái phiếu chắc chắn sẽ nhận về một mức lãi suất trong thời hạn của trái phiếu. Nhưng nếu lạm phát gia tăng, sức mua của nhà đầu tư sẽ giảm và có thể thu về lãi suất âm.

Về rủi ro tín dụng, vỡ nợ

Trái phiếu doanh nghiệp không được bởi tín dụng chính phủ mà hoàn toàn phụ thuộc vào khả năng trả nợ của công ty. Vì vậy, nhà đầu tư cần phải xem xét khả năng thanh toán của đơn vị phát hành trước khi đầu tư.

6. Cách nhận diện trái phiếu doanh nghiệp tốt

Nỗi lo lắng lớn nhất khi đầu tư chính là rủi ro mất vốn. Vì thế, để giảm thiểu rủi ro này, các nhà đầu tư cần chú ý mua trái phiếu của những doanh nghiệp tốt. Các doanh nghiệp càng uy tín và có nhiều năm hoạt động trên thị trường nên là sự lựa chọn ưu tiên.

Trả lời các câu hỏi sau giúp bạn chọn chính xác doanh nghiệp tốt.

6.1. Bạn đã hiểu rõ về doanh nghiệp phát hành trái phiếu chưa?

Bên cạnh gói lãi suất hấp dẫn, các nhà đầu tư cần tìm hiểu: chủ doanh nghiệp là ai? Công ty được thành lập bao lâu? Ngành nghề hoạt động có triển vọng trong tương lai? Tình hình tài chính hiện tại của doanh nghiệp….

6.2. Mục đích doanh nghiệp phát hành trái phiếu để làm gì?

Doanh nghiệp phát hành trái phiếu để huy động vốn cho hoạt động kinh doanh. Vậy những dự án doanh nghiệp sắp triển khai là gì? Có khả thi không? Tìm hiểu càng nhiều thông tin giúp bạn hiểu rõ được tiềm năng của trái phiếu mà bạn đầu tư.

6.3. Các gói đầu tư này có được đảm bảo bởi tổ chức nào hay không?

Đây là điều dự phòng khi doanh nghiệp phá sản thì họ có khả năng chi trả lại vốn không? Những hợp đồng và quy định phát hành trái phiếu có đảm bảo rõ ràng theo quy định của pháp luật không?

Làm thế nào để đầu tư trái phiếu?

Quy trình đầu tư trái trực tiếp

Từ ngày 1/1/2021 nhà đầu tư cá nhân mà không phải nhà đầu tư chuyên nghiệp sẽ không được đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ. Nhà đầu tư cá nhân có thể mua trái phiếu thông qua tổ chức trung gian phát hành.

Nhà đầu tư chuyên nghiệp là ngân hàng thương mại, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính, tổ chức kinh doanh bảo hiểm, tổ chức kinh doanh chứng khoán.

Bước 1: Lựa chọn tổ chức tư vấn phát hành

Các tổ chức tư vấn phát hành mua khối lượng lớn trái phiếu từ doanh nghiệp rồi bán lẻ lại cho các nhà đầu tư cá nhân (thông qua gói sản phẩm) và cắt hưởng 1 phần lợi nhuận trong lãi suất doanh nghiệp trả.

Mức lợi suất của nhà đầu tư nhận được khi mua trái phiếu qua tổ chức tư vấn phát hành thấp hơn khoảng 2-3% so với mức lợi suất gốc của trái phiếu.

Bước 2: Lựa chọn trái phiếu

Việc đánh giá lợi nhuận của doanh nghiệp không quan trọng bằng khả năng chắc chắn trả nợ hay không. Bạn có thể phân tích qua 3 tiêu chí sau:

• Tình hình tài chính, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phát hành trái phiếu
• Lợi tức
• Ngày đáo hạn trái phiếu

Bước 3: Mua trái phiếu

• Cách 1: Giao dịch trực tuyến
  Đăng ký giao dịch trực tuyến.
• Cách 2: Giao dịch tại quầy giao dịch
  Nhà đầu tư mang theo CMND/CCCD/ Hộ chiếu đến quầy giao dịch của tổ chức tư vấn phát hành để được hướng dẫn.
• Cách 3: Giao dịch qua chuyên viên môi giới
  Khách hàng trực tiếp liên lạc với chuyên viên môi giới để đăng ký giao dịch.

Lời kết

Trên đây là những thông tin cơ bản về trái phiếu và đầu tư trái phiếu chúng ta cần nắm rõ nếu muốn bắt đầu tham gia đầu tư. Chúng ta hãy cân nhắc và tìm hiểu thật kỹ trước khi quyết định đầu tư loại hình chứng khoán này. Đây là kênh có khả năng sinh ra lợi nhuận nhưng cần tìm hiểu kỹ về tổ chức phát hành, trái phiếu phát hành, chứ không nên chỉ chạy theo lãi suất cao, bởi lãi suất cao luôn đi kèm rủi ro lớn.