Chứng khoán là gì? Đặc điểm thị trường, nên đầu tư chứng khoán không?

Trước khi tham gia đầu tư bằng hình thức nào đó, trước hết chúng ta cần nắm được những kiến thức cơ bản của nó, thị trường và cách thức đầu tư ra sao. Chứng khoán là một trong những hình thức đầu tư hấp dẫn và được nhiều người quan tâm. Bài viết sẽ cung cấp cho bạn tất tần tật những đặc điểm của chứng khoán, thị trường chứng khoán và đi tìm câu trả lời có nên đầu tư chứng khoán hay không!

1. Chứng khoán

Đầu tiên chúng ta sẽ đi tìm hiểu chứng khoán là gì, sau đó đi sâu vào đặc điểm của nó.

1.1. Chứng khoán là gì

Theo Wikipedia, Chứng khoán (tiếng Anh: securities) là một tài sản tài chính có thể giao dịch. Thuật ngữ này thường đề cập đến bất kỳ hình thức công cụ tài chính nào, nhưng định nghĩa pháp lý của nó khác nhau tùy theo thẩm quyền.

Ở một số quốc gia và ngôn ngữ, thuật ngữ “chứng khoán” thường được sử dụng theo cách nói hàng ngày để chỉ bất kỳ hình thức công cụ tài chính nào. Mặc dù chế độ pháp lý và quy định cơ bản có thể không có định nghĩa rộng như vậy.

Trong một số quyền hạn, thuật ngữ này đặc biệt loại trừ các công cụ tài chính ngoài cổ phiếu và công cụ thu nhập cố định. Ở một số khu vực pháp lý, nó bao gồm một số công cụ gần với cổ phiếu và thu nhập cố định, ví dụ: phiếu mua cổ phần.

Hiểu đơn giản, Chứng khoán là tài sản tài chính chứng nhận quyền sở hữu trên cơ sở pháp lý của một cá nhân/tổ chức với một phần tài sản hay phần vốn của một công ty/tổ chức đã phát hành. Nó còn có ý nghĩa trong việc chia một phần lợi nhuận của đơn vị phát hành cho nhà đầu tư.

1.2. Phân loại chứng khoán

Chứng khoán là loại tài sản, bao gồm các loại hình sau:

• Cổ phiếu

Cổ phiếu là loại hình chứng khoán do các công ty Cổ phần phát hành cho các cổ đông. Khi bạn sở hữu cổ phiếu của một công ty không đồng nghĩa bạn nắm tài sản của công ty đó. Chủ doanh nghiệp nắm toàn bộ 100% tài sản công ty. Khi các công ty bị phá sản, các chủ doanh nghiệp buộc phải thanh lí tài sản để chi trả lại cho cổ đông sở hữu cổ phần.

Các cổ phiếu trên thị trường Việt Nam : VIC(vingroup), VNM(Vinamilk), VJC(Vietjetair)…

• Trái phiếu

Trái phiếu là một loại chứng khoán xác định quyền và nghĩa vụ của công ty phát hành phải trả cho người sở hữu và nắm giữ trái phiếu (người cho vay) một khoản tiền nhất định, với một khoản thời gian kỳ hạn cụ thể. Công ty phát hành buộc phải tất toán khoản vay dựa trên kỳ hạn thời gian.

• Chứng chỉ quỹ

Theo quy định tại Khoản 4 Điều 6 Luật Chứng khoán thì chứng chỉ quỹ là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần vốn góp trong quỹ đại chúng.

Về bản chất thì chứng chỉ quỹ cũng được xem là tương tự với cổ phiếu của công ty. Nó là bằng chứng xác nhận quyền sở hữu và mức hưởng lợi nhuận của nhà đầu tư trên phần vốn góp. Điều đặc biệt là chứng chỉ quỹ được niêm yết và mua bán giữa các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán.

Các chứng chỉ quỹ phổ biến tại Việt Nam Chứng chỉ quỹ ETF, chứng chỉ quỹ Invesco Frontier Markets ETF (FRN),chứng chỉ quỹ VanEck Vectors Vietnam ETF (VNM)…

• Chứng khoán phái sinh

Đây là loại chứng khoán được hình thành dựa trên một loại tài sản gốc và giá trị sẽ phụ thuộc của tài sản đó. Các loại tài sản trong trường hợp này thông thường là ngoại tệ, cổ phiếu, hàng hóa hay chứng khoán nợ.

Trên thị trường hiện nay, các bên tham gia có thể dùng các loại chứng khoán này như một công cụ để phòng tránh rủi ro xảy ra, hay cũng có thể tìm kiếm lợi nhuận từ những biến động trên giá tài sản gốc.

• Chứng chỉ có nguồn gốc chứng khoán

Trên thị trường hiện nay còn có một số loại chứng khoán khác như sau:

• Chứng quyền: còn được biết đến là giấy xác nhận quyền mua bán cổ phiếu mới phát hành từ một công ty. Chứng quyền này thường được phát hành cho cổ đông cũ và những người sở hữu có thể dùng để giao dịch.
• Chứng kế: là các loại giấy tờ kèm theo trái phiếu nhằm mục đích xác định quyền được mua cổ phiếu trong một số trường hợp xác định.
• Chứng chỉ thụ hưởng: còn được biết đến là giấy xác nhận quyền lợi khách hàng là những nhà đầu tư cá nhân trong các quỹ đầu tư. Chứng chỉ thụ hưởng có thể mua hoặc có thể bán trên thị trường chứng khoán.

2. Thị trường chứng khoán

2.1. Thế nào là thị trường chứng khoán?

Thị trường chứng khoán (TTCK) là nơi diễn ra các giao dịch mua bán, trao đổi các loại chứng khoán. Các quan hệ mua bán trao đổi này làm thay đổi chủ sở hữu của chứng khoán. Thực chất đây là quá trình vận động của tư bản chuyển từ tư bản sở hữu sang tư bản kinh doanh.

TTCK không giống với các thị trường các hàng hóa thông thường khác. Hàng hóa của thị trường chứng khoán là loại hàng hóa đặc biệt, là quyền sở hữu về tư bản. Loại hàng hóa này cũng có giá trị và giá trị sử dụng.

Bản chất của TTCK là thị trường thể hiện mối quan hệ giữa cung và cầu của vốn đầu tư nào đó. Giá cả của chứng khoán chứa đựng thông tin về chi phí vốn hay giá cả của vốn đầu tư. TTCK là hình thức phát triển bậc cao của nền sản xuất và lưu thông hàng hóa.

2.2. Vai trò, chức năng của thị trường chứng khoán

TTCK có vai trò rất lớn cho nền kinh tế đất nước.

• Huy động vốn đầu tư cho nền kinh tế

Khi các nhà đầu tư mua chứng khoán do các công ty phát hành. Số tiền nhàn rỗi của họ được đưa vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Qua đó góp phần mở rộng sản xuất xã hội.

Bằng cách hỗ trợ các hoạt động đầu tư của công ty, TTCK đã có những tác động quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. Chính phủ và chính quyền ở các địa phương cũng huy động được các nguồn vốn. Từ đó phục vụ cho mục đích sử dụng và đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế, phục vụ các nhu cầu chung của xã hội.

• Cung cấp môi trường đầu tư cho công chúng

TTCK cung cấp một môi trường đầu tư lành mạnh với các cơ hội lựa chọn phong phú. Các loại chứng khoán rất khác nhau về tính chất, thời hạn và độ rủi ro. Chúng cho phép các nhà đầu tư lựa chọn loại hàng hóa phù hợp với khả năng, mục tiêu và sở thích của mình. Chính vì vậy, TTCK góp phần đáng kể làm tăng mức tiết kiệm quốc gia.

• Tạo tính thanh khoản cho các chứng khoán

Thanh khoản là khả năng quy đổi thành tiền mặt. Nhờ có TTCK các nhà đầu tư có thể chuyển đổi các chứng khoán họ sở hữu thành tiền mặt hoặc các loại chứng khoán khác khi họ muốn.

Đây là yếu tố cho thấy tính linh hoạt, an toàn của vốn đầu tư. TTCK hoạt động càng năng động và có hiệu quả thì càng có khả năng nâng cao tính thanh khoản của các chứng khoán giao dịch trên thị trường.

• Đánh giá hoạt động của doanh nghiệp

Thông qua giá chứng khoán, hoạt động của các doanh nghiệp được phản ảnh một cách tổng hợp và chính xác. Điều này giúp cho việc đánh giá và so sánh hoạt động của các doanh nghiệp nhanh chóng và thuận tiện. Từ đó tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Bên cạnh đó sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, kích thích áp dụng công nghệ mới, cải tiến sản phẩm.

• Tạo môi trường giúp chính phủ thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô

Các chỉ báo của TTCK phản ánh động thái của nền kinh tế một cách nhạy bén và chính xác. Giá các chứng khoán tăng lên cho thấy đầu tư đang mở rộng, nền kinh tế tăng trưởng. Ngược lại, giá chứng khoán giảm sẽ cho thấy các dấu hiệu tiêu cực của nền kinh tế.

Vì thế, TTCK là một công cụ quan trọng giúp chính phủ thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô. Thông qua TTCK, chính phủ có thể mua và bán trái phiếu chính phủ để tạo ra nguồn thu bù đắp thâm hụt ngân sách và quản lý lạm phát.

Ngoài ra, chính phủ cũng có thể sử dụng một số chính sách, biện pháp tác động vào TTCK nhằm định hướng đầu tư đảm bảo cho sự phát triển cân đối của nền kinh tế.

2.3. Đặc điểm của thị trường chứng khoán

• Về hình thức

TTCK được đặc trưng bởi hình thức tài chính trực tiếp và người cần vốn. Người cung cấp vốn đều trực tiếp tham gia vào thị trường. Giữa họ không có trung gian tài chính.

• Là một thị trường liên tục

Sau khi các chứng khoán đã được phát hành trên thị trường sơ cấp. Nó có thể được mua đi bán lại nhiều lần ở thị trường thứ cấp. TTCK đảm bảo cho các nhà đầu tư có thể chuyển chứng khoán của họ thành tiền mặt bất cứ lúc nào mà họ muốn.

• Là một thị trường gần với Thị trường cạnh tranh hoàn hảo

Mọi người tự do tham gia vào thị trường. Không hề có sự áp đặt giá cả trên TTCK. Giá cả ở đây được hình thành dựa trên quan hệ cung và cầu giữa người bán, người mua.

• Giao dịch công khai

Đặc điểm này giúp cho TTCK duy trì tính minh bạch trong giao dịch tài chính. Người tham gia nắm được thông tin về giá cả cổ phiếu đang được giao dịch trên thị trường. Họ cũng có thể truy cập vào những thông tin tương tự giúp cho họ có thể giao dịch tự do, hiệu quả.

• Khả năng thanh khoản

Như đã nói ở trên, đây là đặc điểm tạo nên sự hấp dẫn của TTCK đối với các nhà đầu tư. Việc kinh doanh tự do và minh bạch diễn ra trên TTCK dựa trên nguồn cung – cầu. Các nhà đầu tư có thể chuyển đổi những cổ phần họ sở hữu thành tiền mặt, cũng như các loại chứng khoán khác khi họ muốn thông qua cơ chế định giá đang được hoạt động.

2.4. Thị trường chứng khoán hoạt động như thế nào?

• Những hoạt động của chứng khoán và thị trường chứng khoán

Khoản 14 Điều 4 Luật Chứng khoán quy định: Hoạt động về chứng khoán và TTCK bao gồm hoạt động chào bán, niêm yết, giao dịch, kinh doanh, đầu tư chứng khoán, cung cấp dịch vụ về chứng khoán, công bố thông tin, quản trị công ty đại chúng và các hoạt động khác được quy định tại Luật này.

• Nguyên tắc hoạt động

Hiện nay, theo Điều 5 Luật Chứng khoán, TTCK được Nhà nước tổ chức hoạt động theo nguyên tắc:

1. Tôn trọng quyền sở hữu, quyền khác đối với tài sản trong hoạt động về chứng khoán và thị trường chứng khoán; quyền tự do giao dịch, đầu tư, kinh doanh và cung cấp dịch vụ về chứng khoán của tổ chức, cá nhân.

2. Công bằng, công khai, minh bạch.

3. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư.

4. Tự chịu trách nhiệm về rủi ro.

• Các chính sách về thị trường chứng khoán

Đồng thời, để phát triển và quản lý TTCK, theo Điều 6, Nhà nước đã và đang thực hiện các chính sách:

1. Khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để tổ chức, cá nhân trong nước, nước ngoài tham gia đầu tư và hoạt động trên TTCK nhằm huy động các nguồn vốn trung hạn và dài hạn cho đầu tư phát triển.
2. Quản lý, giám sát bảo đảm TTCK hoạt động công bằng, công khai, minh bạch, an toàn và hiệu quả.
3. Đầu tư hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin cho hoạt động của TTCK, phát triển nguồn nhân lực cho ngành chứng khoán, tuyên truyền, phổ biến kiến thức về chứng khoán và TTCK.

Như vậy, chứng khoán và TTCK tại Việt Nam đều được pháp luật quản lý và tạo điều kiện thuận lợi.

3. Đầu tư chứng khoán

3.1. Lợi ích

• Mua bán dễ dàng

Việc đầu tư chứng khoán không cần số tiền lớn, chỉ cần khoảng 1 triệu bạn đã có thể giao dịch chứng khoán.

• Hưởng lợi nhuận từ chênh lệch giá

Lợi nhuận sinh ra từ chênh lệch giá. Tức là bạn có thể mua khi giá thấp, khi thị trường có tiềm năng lại bán với giá cao. Đây là điều mà các nhà đầu tư mong muốn hơn là chia lợi nhuận từ cổ tức.

• Nhận cổ tức định kỳ

Hàng năm nhà đầu tư nhận được cổ tức, là phần lợi nhuận dựa trên số cổ phần của mình. Cổ tức hàng năm tạo ra phần thu nhập tự động cho nhà đầu tư. Đây là ý nghĩa ban đầu của chứng khoán. Nhưng vì sự chênh lệch giá hấp dẫn hơn nên hiện nay nhiều nhà đầu tư không quan tâm nhiều đến cổ tức.

• Có quyền nắm giữ và tham gia quản trị công ty

Nếu bạn mua cổ phiếu tức là bạn nắm giữ một phần của công ty. Càng nhiều cổ phiếu thì càng có sức ảnh hưởng.

• Luôn có cơ hội trên thị trường

Thị trường tăng thì có nhiều mã cổ phiếu, giảm thì ít cơ hội hơn. Nhưng không có nghĩa là không có cổ phiếu. Bởi vì luôn có những mã cổ phiếu tăng trong khi giảm hàng loạt.

3.2. Rủi ro khi đầu tư chứng khoán

• Tính thanh khoản thấp

Đây là tính dễ mua đi bán lại các mã cổ phiếu. Tùy mã giao dịch có tính thanh khoản khác nhau, có mã cao, mã thấp.

• Thông tin

Tính minh bạch của thị trường chứng khoán Việt Nam được đánh giá là thấp. Vì vậy, bạn cần tìm hiểu và nghiên cứu kỹ để phân biệt được những gì thị trường muốn cho mình thấy và những gì mình muốn thấy.

• Về chất lượng và quy định của công ty môi giới

Thông thường, các công ty môi giới có nhiều quy định ràng buộc khi bạn mở tài khoản. Bạn nên đọc và cân nhắc kỹ hợp đồng vì sẽ bị ảnh hưởng lớn đến việc đầu tư sau này.

• Rủi ro từ các biến động thị trường

Trước khi đầu tư, chúng ta cần phải chấp nhận rủi ro vì thị trường chứng khoán có độ biến động rất lớn.

3.3. Có nên đầu tư chứng khoán hay không?

Đối với những nhà đầu tư có am hiểu thị trường chứng khoán và có tâm lý vững vàng thì đây là kênh đầu tư tiềm năng.

Đối với người mới chơi chứng khoán thì đây là kênh đầu tư mạo hiểm. Điều này càng mạo hiểm hơn khi chúng ta chọn công ty môi giới kém uy tín. Vậy nên trước khi đầu tư cần trang bị những kiến thức, tìm cho mình một người thầy và một công ty môi giới uy tín. Chúng ta cũng nên chuẩn bị tâm lý trước những biến động của thị trường chứng khoán.

3.4. Cần trang bị gì trước khi đầu tư chứng khoán?

Để tham gia vào thị trường chứng khoán, các nhà đầu tư cần trang bị các yếu tố sau:

• Kiến thức về chứng khoán

TTCK là một kênh đầu tư sinh lời khá tốt. Tuy nhiên, lợi nhuận cao thì sẽ luôn đi kèm với rủi ro. Và như đã nói ở trên. Khi mới bắt đầu đầu tư chứng khoán, cần nghiên cứu kỹ kiến thức về chứng khoán. Vì vậy, việc học hỏi kiến thức và thường xuyên trau dồi kiến thức về chứng khoán điều vô cùng cần thiết.

• Vốn

Vốn tham là một trong những yếu tố thiết yếu để đầu tư chứng khoán. Nhà đầu tư cần chuẩn bị cho mình một lượng vốn nhất định, con số vốn sẽ phụ thuộc rất nhiều vào lượng tài sản bạn đang sở hữu, độ rủi ro và kỳ vọng lãi thu về.

• Thiết bị

Sở hữu một thiết bị thông minh như smartphone, tablet hay laptop là rất cần thiết. Chúng đảm bảo cho nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch một cách kịp thời nhất, cập nhật những thông tin về thị trường nhanh nhất.

• Thông tin

Thông tin là một yếu tố không thể thiếu trong quá trình đầu tư. Ngày nay, nguồn thông tin dành cho các nhà đầu tư là vô cùng rộng mở. Trước khi bắt đầu, các nhà đầu tư nên cập nhật các nguồn thông tin chính xác, đa chiều và chuyên sâu từ kinh nghiệm của những người đi trước hay từ các công ty về các thông tin tài chính quan trọng.

4. Kết luận

Chứng khoán là kênh đầu tư rất có tiềm năng. Vì vậy, nếu bạn có ý định đầu tư chứng khoán thì hãy cân nhắc kỹ lưỡng và trang bị cho mình những kiến thức vững vàng để có thể tự tin gia nhập thị trường này. Bên cạnh đó cũng nên không ngừng quan sát biến động thị trường, trau dồi kinh nghiệm và học hỏi không ngừng để trở thành một nhà đầu tư thông minh. Chúc bạn sức khỏe và thành công!